Senin, 28 Februari 2011

Saida mak Preciza atu halo no hadia, atu nunee Potensia Turismo iha Cidade Dili bele sai folin ba Mercado?

Turismo nudar parte importante ida nebee strategis atu desenvolve sai nudar industria ida ba tempo agora no mos ba futuru. Timor Leste hanesan nasaun foin hahu atu desenvolve an iha area infrastuctura, formasaun professional, educasaun, saude agricultura no area sira seluk tan. Nasaun foun nee mos iha potensia turismo boot nebee atria turista domestic no turista estrangeiro mai visita no haree potensia sira nee.

“Pearce (1995) hatete ho lian indonesia ( pariwisata keberhubungan (relationship) fenomena yang ditimbulkan oleh adanya orang yang mengadakan perjalanan dan tinggal untuk sementara di tempat tujuan dengan maksud utamanya untuk mengisi waktu luang atau berrekreasi”).

Dili nudar capital nasaun Timor leste sai hanesan fatin importante atu hodi desenvolve area turismo, tan Dili sai hanesan fatin nebee strategia ba movimento ema husi estrangeiro no mos husi Timor leste ba nasaun liur. Dili hanesan capital nasaun Timor Leste mos iha fatin historic, paijazem nebee bele sai hanesan fatin turistico ba Turista atu haree. Fatin sira nee mak hanesan tuir mai nee : Estatua Cristo Rei, Tasi Tolu, Rate Santa Cruz, Camara Diocese Dili, Residencia Bispo Diocese Dili nian, Igreja Motael, Estatua Joao Paulo II, Raihenek Mutin (Area Branca), Xanana Reading Room, Liceu, Edeficio CAVR, Palacio Governo, Ilha Atauro, no fatin seluk tan.

Tourism Attraction hanesan sasan, fatin, no buat seluk tan nebee halo ou atria ema atu visita, halo no hare. Tourism Attraction nee mak hanesan tuir mai nee:

1. Rekursu naturais hanesan clima, be, no topografia

  1. Cultura hanesan fatin historical, museum, teatru
  2. Fasilidade rekreio hanesan theme park, Fatin exercisio, paragem.
  3. Evento hanesan carnaval no festival,
  4. Aktividades hanesan joga iha kasino, bar no Shopping centre.
  5. Fatin psikologia nian hanesan fatin romantic, area rural no seluk tan.

Rekursu hirak nebee iha nee mai timor leste sei hanesan potensia hela. Hare ba opurtunidade ou Potensia Turismo nebee sai nudar atracsaun nee, ita preciza tau atensaun no antisipasaun makaas liu-liu ba regionalisasi zona turismo nebee professional no mos oinsa atu tau estrategia nebee furak atu desenvolve potensia hirak nee hodi nakfilak an ba Fatin turistico ida. Haree ba nee governo ou estado preciza tau intensaun nebee responsive atu hadia no desenvolve sector nee (Turismo) nudar parte integral ba desenvolvimento nasional, i preciza tau visaun nebee visionario no misaun furak ba desenvolvimento sector nee.

Wainhira koalia atu desenvolve sector turismo preciza hare ba regulamento ou base legal saida mak bele sai nudar regalador ida ba industria no stakeholder tomak nebee partensia atu desenvolve sector Turismo. Potensi nebee barak sei la fo folin no beneficio mai nasaun nee se ita la tau sector ne ba area desenvolvimento nasional.

Cidade Dili agora dadauk sai hanesan fatin potensial turismo, maske ita la sente, tan; (1). Relatif besik no iha aksesu no sai hanesan odamatan boot ba turista internacional; (2). Iha objek tusimo nebe variatif; (3) iha total populasaun nebee boot; no (4) iha fatin turistico nebee boot (konhecido ho raihenek mutik no estatua cristo rei, rate santa Cruz, tasi tolu no estatuta Amu Papa Joao Paulo II, Xanana reading room, tais market Colmera, Museum resistencia, no mos ilha Atauro ho potensia turismo seluk tan.

1) Saida mak preciza ita halo?

Haree ba kondisaun nee, halo ita preciza halo estudo nebee detail hodi hatene liu tan Potensia Turismo saida deit mak iha Dili, no kategoria Turista nebee mak ba visita fatin turistico sira.

Estudo detail nebee mak agora ita kria halo plano ba oin mak nee:

1. Buka hatene klean liu tan Potensia Turismo saida Mak iha Dili.

2. Halo inventarisasaun ba Potensia nee.

3. Survey segment Turista no saida mak sira hakarak

4. Hili Potensia saida mak Atu desenvolve uluk sai fatin Turistico

5. Prepara plano strategia Desenvolvimento Nasional Turismo.

6. Sosializasaun

7. Evaluasaun, halo evaluasaun ba etapa sira nee hotu.

2) Saida mak preciza ita hadia

Sector turismo nudar sector nebee complexo tan iha relasaun ho sector external seluk nebee fo apoio ba lalaok no desenvolvimento turismo. Sector sira nee; infrastruktura, telecomunikasaun, transporte, seguranca no seluk tan.

Wainhira atu halo dili nakfilak ba cidade nebee diak no comfortable ba turista atu halo aktividades passeio nebee diak, ita preciza hadia fali termos hirak tuir mai nee;

a. Media Promosaun, preciza tau modelo promosaun nebee effectivo atu nunee informasaun ba fatin turistico bele espalha too consumedores estrangeiro no domestic. Exemplo promosaun liu husi ; media internet, televisaun, radio,

b. Infrastrutura, preciza hadia dalan, porto, no aeroporto atu nunee fo comfortable ba turista atu halo movimento ba fatin turistico sira ho diak.

c. Transporte, preciza reforsa tan transporte public nebee ho condisaun diak, no fo service hub to hub (transporte ida nebee bele servi turista husi fatin ba fatin) ba turista sira.

d. Rekursu Humano, preuokupasaun boot agora mai dili mak nee “ rekursu humano”. Preciza kapasita rekursu humano liu husi educasaun formal no treinamento nebee effectiv, atu nunee bele sai servedor nebee diak ho oin hamnasa nebee furak atu nunee turista bele sente comfortable no haksolok mai visita no pasiar iha fatin sira nee. Rekursu humano nebee diak bele fo no aumenta tan rendimento ba stakeholder sira.

Wainhira ita halao potensia turismo nakfilak aan ba fatin turistico, iha plano desenvolvimento diak no halo turista sai comfortable, espera katak ba oin ita sei hare Cidade Dili nakonu ho Turista nebee movimento ba mai, rendimento iha sector Turismo sei aumenta no desemprego sei menus.



Gil Costa E. Santo.

Membro HMPTL